Türk Ata Sporu Cenk Sanatı Matrak

Matrak oyunu Osmanlı İmparatorluğu’nda Yeniçeriler, Sipahiler ve Osmanlı Padişahları tarafından Cenk Sanatı talimi ve spor olarak yapılmıştır. Kamus-ı Türki’de Matrak dövmeli şiş, Matrakçı ise dövmeli şişle kılıç talimi yaptıran eğitmen olarak tanımlanmıştır. Matrak kelimesi Arapça kökenli bir söz olan “değnek, sopa” anlamına gelen “Mitrak” kelimesinden gelmektedir. Matrak halk arasında çoğunlukla komik eğlence anlamları ile bilinmektedir. Matrak oyunundan günümüze “Matrak geçmek” şeklinde bir söz gelmiştir. Bir başkası ile dalga geçmek, hafife almak, eğlenmek manaları ile bilinen bu söz esasında ustalaşmış Matrak sporcusunun yeni başlayan bir sporcuya karşı üstünlüğünü betimlemektedir. Matrak oyunu Türk kılıcı, Yatağan kılıcı ve Osmanlı kılıçlarının eğitim ve teknik yapılarını içeren Eskrim ve diğer kılıç sporlarından yüzyıllar önce gelişimini tamamlayarak Osmanlı’da yapılmış bir askeri spor talimidir. Matrak sporunun oluşması, gelişmesi ve günümüzde tekrar yaşatılması konularında tarihte bilinen iki kişinin büyük gayretleri söz konusudur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşamış Matrakçı Nasuh ve günümüzde Matrakçı Efkan Çalış büyük fedakârlıklarla bu kültürün yaşatılması için emek vermişlerdir.

Matrakçı Nasuh’un (…1480/ 28 Nisan 1564)  Matrak oyununda ve diğer cenk sporlarındaki başarısından dolayı Matrakçı unvanını aldığına dair bilgiler mevcuttur. Matrak oyunu ile Osmanlı askerlerine kılıç talimleri Matrakçı Nasuh tarafından Enderun-u Hümayunda öğretilmiştir. Matrakçı Nasuh Tarihçi, Matematikçi, Minyatürcü, Hattat, Coğrafyacı ve Şair,  yönleri ile bilinen bir bilim adamıdır. Matrakçı Nasuh’un Matematik, Tarih, Minyatür ve çeşitli savaş aletlerinin kullanımını anlattığı kitapları günümüze kadar ulaşmıştır. Matrakçı Nasuh’a Matrak oyunundaki başarısı, yay-ok, mızrak, kılıç gibi silahları kullanmadaki hüneri ve Mısır’da yapılan yarışmalarda ve Kanuni Sultan Süleyman’ın karşısına defalarca çıkardığı tüm rakiplerini yenmesinden dolayı Kanuni Sultan Süleyman tarafından tüm Osmanlı Devletinde tanınmasını simgeleyen “Evarih-i Zilkade 936/Haziran sonları 1529” tarihli bir berat verilmiştir. Matrak böylece Osmanlı Devletinde bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir. Osmanlı’da Matrak oyunu ve benzeri birçok beden talimi Yeniçerilerin kaldırılması ise tarih sahnesinden silinmiştir.

Günümüzde Dünya Matrak Derneğinde Matrakçı Efkan Çalış’ın 2001 yılında başlattığı çalışmalarla, unutulan Selçuklu ve Osmanlı savaş ve spor yöntemlerinin tarihi, kültürel araştırmaları ve teknik çalışmaları hayat bulmuştur. Bu sürece Gazi Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Kırıkkale Üniversitelerinden akademisyenler destek vermişlerdir. Matrakçı Efkan Çalış’ın Matrak sporunu kurması ile (05 Eylül 2008)  Sürekli Matrak sporunu geliştirmiş (2008-2019) bir çok unutulmuş yok olmuş Türk oyununu spor olarak kural ve kaidlere bağlamış ve kurmuştur. Bu sporla Özenci / Amatör ve Uzman / Profesyonel olarak yapılması için teknik ve teorik eğitim metotları ve yarışma kuralları oluşturulmuştur. Çalış’ın Engelli insanlara yönelik olarak yaptığı saha çalışmaları sonucunda Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kurumları ve Engelli Dernekleri Federasyonu ile yaptığı çalışmalarla Tekerlekli Sandalye Üzerinde Matrak oyunu, Görme Engelliler Matrak oyunu, eğitim metotları da oluşturulmuştur.

Kurucu Efkan Çalış’ın başvurusu sonucunda Matrak sporu 15 Haziran 2010 tarihinde Gençlik ve Spor Bakanlığı Merkez Danışma Kurulu kararı ile Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’na bakanlık kararı ile resmen bağlanmıştır. Kurucu Efkan Çalış’ın grişimleri ile 2011 yılında vizyona giren Muhteşem Yüzyıl adlı dönem dizisinde Matrak defalarca sergilenmiş ve kamuoyunda Matrak bilinir hale gelmiştir. 2011-2012 yıllarında Gençlik ve Spor Bakanlığı bünyesinde dört ayrı ilde Antrenör ve Hakem kursları açılmış, binlerce lisanslı sporcuya ulaşılmıştır. Matrak spor dalında 2011-2012 yılları arasında resmi il şampiyonaları ve Türkiye şampiyonası yapılmıştır. Türkiye dışında Almanya, (Avrupa Gençlik Çalıştayı-Köln, 2012),  Rusya (Matrak Rusya Teknik Semineri-Sankt Petersburg, 2012) ve Litvanya (TAFİSA Dünya Geleneksel Spor Oyunları-Siauliai, 2012), Bosna Hersek Matrakçı Nasuh Minyatür sergisi ve Matrak Çalıştayı (Saraybosna ve Mostar, 2015) faaliyetleri ile Matrakçı Efkan Çalış tarafından seminerler verilmiş Türk kültürü ve Matrak sporu tanıtılmış Türkiye temsil edilmiştir.

Tekrar hayata geçirilen ata mirası sporların unutulmaması için Matrakçı Efkan Çalış tarafından “Osmanlı Cenk Sanatı Matrak”  adında bir kitap yazılmış ve milletimizin istifadesine sunulmuş, 2015 yılında yayınlanarak bu kültürün bir daha yok olmaması için tarihi bir adım daha atılmıştır.

Kurucu Efkan Çalış’ın  girşimleri ile 2012-2019 yılları arasında Gençlik ve Spor Bakanlığı Gençlik Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Gençlik Kampları ve Gençlik Merkezlerinde Matrak hızla yayılmış ve tüm Türkiye’de bilinir hale gelmiştir.

Matrak spor kültürünün yaşaması için Kurucu Efkan Çalış, Ata Sporları Konfederasyonu başkanı Hacı SÜRMENELİ beyefendi ile irtibata geçmiş konfederasyon yönetimine yaptığı sunum sonrasında Matrak Federasyonun kurulması kararı alınmıştır.   06/12/2019   tarihinde Türkiye’de Matrak Federasyonu kurulmuştur. Matrak Federasyonu yönetim kurulu başkanlığını Efkan Çalış üstlenmiştir.

Matrak Oyunu tarihte uygulandığı şekli korunarak günümüzde müsabakaları yapılmakta olup;  sağ elde ucu topuz şeklinde içi post ve dışı deri sarılı Matrak sopası, sol elde kalkan görevi görecek yumuşak, yuvarlak bir yastık ve kafaya takılan miğferle icra edilir. Matrak kuşanmış Matrakbaz sporcular birbirlerinin kafasına Matrakla dokunarak üstünlük elde etmeye çalışırlar. Kafaya her dokunuşla bir puan elde edilir. Kılıç ve kalkan kullanımında tüm maharetler bu oyun ile sergilenir. Matrak Oyunu müsabakalarında Çift Matrak, Kılıç Kalkan, Kılıç, At Üzerinde Matrak oyunu müsabakaları da yapılmaktadır.

Ayrıca Matrak sporu adı altında toplanan unutulmuş Ata sporlarımız Tomak Oyunu, Cenk Oyunu ve Tulum Oyunu eğitim ve yarışmaları da aslına uygun olarak icra edilmektedir.

Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin ihtişamını Türkiye’nin geleceğine taşıyan Matrak sporu her geçen gün taraftarı ve sporcusu artan, kılıç ve mücadele sporları alanında Türkiye’yi tüm dünyada layığı ile temsil eden yegâne Türk sporudur.

Matrak Sporu Matrak Federasyonu ile tarihe ismini yazdıracak çalışmalara ve büyümeye devam etmektedir.

Dünya Matrak Derneği

www.matrak.gen.tr