admin
Matrak ve İhsan
Osmanlı toplumunca icra edilen sportif faaliyetlerden bir diğeri olan matrak;
devletin hem tarihçisi hem de matematikçisi olan (Matrakçı) Nasuh tarafından
icat edilmiş bir oyundur. Sahip olduğu unvan zaten bununla alakalıdır (Yurdaydın,
2003:143). Evliya Çelebi’nin kaydettiği üzere, matrak genellikle şimşir
ağacından yapılıp cilalanırdı. Labut biçimindeydi, ancak biraz daha büyük ve
ağırcaydı. Oynanma şekline gelince, iki kişi arasında icra edilmektedir. Oyuncuların
bir elinde yastık ötekisinde ise labutu anımsatan tahta kılıçlar bulunur.
Amaç, labutu rakibin başına vurabilmektir. Atak sırasında sık vuruşlarla rakibe
yaklaşılır ve geri çekilerek savunmaya geçilir. Ancak kendilerini yastıkla savunan
oyuncular bu vuruşlara imkân vermemeye çalışır. Bu bakımdan matrak basit
gibi dursa da kendince bir sürat ve beceri gerektirir bir oyundur. Kesme,
bağla, tanı, bağal, sürme, gazel, kulak, bağla top ve top kafa en önemlileri (Evliyâ
Çelebi b. Mehemmed Zıllî, 1996:119) olmak üzere matrak 160 tür hareketi kapsar
(Yıldız, 2002:121). Matrak oyunu; delici, kesici ve darp edici silahların kullanımında
beceri kazanmak için başvurulan bir tür ana silah talimi yöntemidir
(Çalış, 2015:65) ve acemi askerlerin taliminde kullanılmıştır. Acemilere bu araç
vasıtasıyla savaşmayı öğretenlere “matrakçı” denilmiştir.
Resim 3: Matrak oyunu için alana çıkışı betimleyen minyatür (Yıldız,
2002:121)
Ceyb-i Hümâyun Defterlerine Göre Sporu Destekleyen Osmanlı Padişahları (1690-1790)
43
Osmanlılarda matrak oyununa ve padişahların o oyun ile olan ilişkilerine
dair kroniklere yansıyan bazı bilgiler vardır (Unat, 2016:3). Mesela IV. Murad’ın
çok iyi bir matrak oyuncusu olduğunu belirten Evliya Çelebi’nin seyahatnamesinde
şu ayrıntılara yer verilmişti: “(IV. Murad) matrakbazlıkta o kadar ustaydı
ki onun karşısında kimse duramazdı. Her usta oyuncunun zayıf bir yanını bulur
ve ona çok ağır bir darbe vururdu. Padişah, 160 çeşit olan matrak oyununun
70’ini bilir ve icra ederdi.” (Evliyâ Çelebi b. Mehemmed Zıllî, 1996:119).
Matrak oynayan sporcular ve onlara dağıtılan Padişah ihsanları da Ceyb-i
Hümâyun defterlerine yansımıştır. II. Ahmed, 1695 senesinde, Davud Paşa menziline
giderken gürz sallayan ve matrak oynayan kimselere Hazinedar Ağa marifetiyle
9 zolta ihsanda bulunmuştu (BOA, TS.MA.d. 2350, vrk: a, 7 Rebiyülahir
1107/15 Kasım 1695). III. Ahmed, Yalı Köşkü’nde güreşen pehlivanların ardından
matrak oynayanlara “Silahdar Ağa” vasıtasıyla 10 kuruş bahşetmişti (BOA,
TS.MA.d, 2353, s. 2, vrk: a, 10 Zilhicce 1122/30 Ocak 1711).
Resim 4: 1582 Şenliği’nde Padişah’ın da izlediği matrak hücum ve savunucu
hareketlerini yansıtır minyatür (Sûrname’den) (Yıldız, 2002:122)
Üç yıl sonra yine aynı yerde matrak oynayanlar için takdir edilen Padişah
ihsanı 15 kuruş olmuştu (BOA, TS.MA.d. 2357, s. 4, vrk: a, 10 Zilhicce 1126/17
Aralık 1714). Örnekleri çoğaltmak mümkündür, ancak aktarılacaklar genellikle
bu şekilde, yani sadece padişahlar tarafından matrak oynayanlara verilen meblağa
ilişkin bir takım sayısal verilerden ibaret kalacağı, cirit bahsinde olduğu gibi
bazı farklılık ve hususiyetler arz etmediği için bu bölümün fazla uzun tutulmadığını
ifade etmek gerekiyor. Özetle, padişahların İstanbul’daki köşk ve saraylara
yaptığı ziyaretler esnasında gerek kendisini gerekse orada toplananları eğlendirmek
ve kaynaştırmak için matrak oynayanlara bahşedilen ihsanlarla
sporcuların desteklenip oyun geleneğinin sonraki asırlara intikali için teşvik hususunun
işletildiği Ceyb-i Hümâyun defterlerine açıkça yansımıştır Kaynak Ahmet YÜKSEL – Yusuf KESGİN ; Ceyb-i Hümâyun Defterlerine Göre Sporu Destekleyen Osmanlı Padişahları (1690-1790)
II. ULUSLARARASI
MULTİDİSİPLİNER AKADEMİK
ÇALIŞMALAR SEMPOZYUMU
TAM METİN BİLDİRİLER KİTABI
SOSYAL BİLİMLER
II. INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON
MULTIDISCIPLINARY ACADEMİCS STUDIES
FULL TEXT BOOK
SOCIAL SCIENCES
Editörler/Editors:
Doç. Dr. Ahmet YÜKSEL
Dr. Öğrt. Üye. S. Ertan TAĞMAN
