Matrak Sporu Tarihi -

Türk Ata Sporu Cenk Sanatı Matrak

Matrak sporu, Türk kültürel mirasının önemli bir parçası olarak, tarihsel kökleri Osmanlı dönemine kadar uzanmaktadır. Cenk sanatı olarak bilinen Matrak, savaş teknikleri ve dövüş sanatlarıyla ilişkilidir. 2008 yılında Efkan Çalış tarafından modern bir spor dalı olarak yeniden canlandırılmıştır. Bu süreçte, Matrak’ın eğitimleri ve organizasyonları T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı tarafından resmen tanınmış ve desteklenmiştir.

Matrak’ın tarihsel gelişimi şu şekilde özetlenebilir:

Osmanlı Dönemi: Matrak, Osmanlı İmparatorluğu döneminde askeri eğitimlerde kullanılan bir kılıç ve dövüş sanatı olarak ortaya çıkmıştır. Bu dönemde, savaşçıların becerilerini geliştirmek amacıyla uygulanan bir disiplin olarak önem kazanmıştır.
Modern Dönem: 2008 yılında Efkan Çalış’ın öncülüğünde Matrak, spor olarak yeniden yapılandırılmış ve eğitim programları başlatılmıştır. Bu, Matrak’ın geleneksel bir spor dalı olarak tanınmasını sağlamıştır.
Resmi Tanınma: 2010 yılında Matrak, T.C. Gençlik ve Spor Bakanlığı Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’na bağlanarak resmi bir spor dalı olarak kabul edilmiştir. Bu, Matrak’ın ulusal düzeyde tanınmasını ve yaygınlaştırılmasını sağlamıştır.
Eğitim ve Organizasyonlar: 2009’dan itibaren çeşitli sempozyumlar, antrenör kursları ve ulusal şampiyonalar düzenlenmiştir. Bu etkinlikler, Matrak’ın eğitim sisteminin geliştirilmesine ve sporun yaygınlaştırılmasına katkıda bulunmuştur.
Uluslararası Temsil: Matrak, uluslararası etkinliklerde Türkiye’yi temsil ederek, dünya genelinde tanınmasını sağlamıştır

Matrak Sporu Hakkında Daha Detalı Bilgi

Matrak, günümüzde hem bir spor dalı olarak hem de Türk kültürünün bir parçası olarak önemli bir yere sahiptir. Eğitim programları ve organizasyonlar aracılığıyla, genç nesillere bu kültürel mirası aktarmak hedeflenmektedir.

Matrak oyunu Osmanlı İmparatorluğu’nda Yeniçeriler, Sipahiler ve Osmanlı Padişahları tarafından Cenk Sanatı talimi ve spor olarak yapılmıştır. Kamus-ı Türki’de Matrak dövmeli şiş, Matrakçı ise dövmeli şişle kılıç talimi yaptıran eğitmen olarak tanımlanmıştır. Matrak kelimesi Arapça kökenli bir söz olan “değnek, sopa” anlamına gelen “Mitrak” kelimesinden gelmektedir. Matrak halk arasında çoğunlukla komik eğlence anlamları ile bilinmektedir. Matrak oyunundan günümüze “Matrak geçmek” şeklinde bir söz gelmiştir. Bir başkası ile dalga geçmek, hafife almak, eğlenmek manaları ile bilinen bu söz esasında ustalaşmış Matrak sporcusunun yeni başlayan bir sporcuya karşı üstünlüğünü betimlemektedir. Matrak oyunu Türk kılıcı, Yatağan kılıcı ve Osmanlı kılıçlarının eğitim ve teknik yapılarını içeren Eskrim ve diğer kılıç sporlarından yüzyıllar önce gelişimini tamamlayarak Osmanlı’da yapılmış bir askeri spor talimidir.

Matrakçı Nasuh’un (…1480/ 28 Nisan 1564) Matrak oyununda ve diğer cenk sporlarındaki başarısından dolayı Matrakçı unvanını aldığına dair bilgiler mevcuttur. Matrak oyunu ile Osmanlı askerlerine kılıç talimleri Matrakçı Nasuh tarafından Enderun-u Hümayunda öğretilmiştir. Matrakçı Nasuh Tarihçi, Matematikçi, Minyatürcü, Hattat, Coğrafyacı ve Şair, yönleri ile bilinen bir bilim adamıdır. Matrakçı Nasuh’un Matematik, Tarih, Minyatür ve çeşitli savaş aletlerinin kullanımını anlattığı kitapları günümüze kadar ulaşmıştır. Matrakçı Nasuh’a Matrak oyunundaki başarısı, yay-ok, mızrak, kılıç gibi silahları kullanmadaki hüneri ve Mısır’da yapılan yarışmalarda ve Kanuni Sultan Süleyman’ın karşısına defalarca çıkardığı tüm rakiplerini yenmesinden dolayı Kanuni Sultan Süleyman tarafından tüm Osmanlı Devletinde tanınmasını simgeleyen “Evarih-i Zilkade 936/Haziran sonları 1529” tarihli bir berat verilmiştir. Matrak böylece Osmanlı Devletinde bir bilim dalı olarak kabul edilmiştir. Osmanlı’da Matrak oyunu ve benzeri birçok beden talimi Yeniçerilerin kaldırılması ile tarih sahnesinden silinmiştir.

Matrak sporunun oluşması, gelişmesi ve günümüzde tekrar yaşatılması konularında tarihte bilinen iki kişinin büyük gayretleri söz konusudur. Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşamış Matrakçı Nasuh ve günümüzde Matrakçı Efkan Çalış büyük fedakârlıklarla bu kültürün yaşatılması için büyük emek vermişlerdir. Matrakçı Nasuh döneminde Osmanlı askerleri Matrak’ın ne olduğunu bilir ve uyguladıklarına dair bir çok kaynak mevcuttur. Efkan Çalış döneminde ise tamamen unutulmuş ve yok olmuş bilinmeyen bir kültür değeri iken Efkan Çalış Matrak sanatını yeniden düzenleyerek spor olarak kurmuş tekrar tarihte olduğu gibi canlandırmış ,Türk kültürüne kazndırmış, milletin beğenisini toplamış ve devletin spor otoritelerinin kabul etmesini sağlayarak Matrak sporunun tarihinde zor ve büyük bir işi başarmıştır. Dünya spor litaretüründe ilk defa bir Türk kılıç ve savaş sanatının yer almasını sağlamıştır.

Günümüzde Dünya Matrak Derneğinde Matrakçı Efkan Çalış’ın 2001 yılında başlattığı çalışmalarla, unutulan Selçuklu ve Osmanlı savaş ve spor yöntemlerinin tarihi, kültürel araştırmaları ve teknik çalışmaları hayat bulmuştur. Bu sürece Gazi Üniversitesi Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi ve Kırıkkale Üniversitelerinden akademisyenler destek vermişlerdir. Çalış’ın Matrak sporunu kurması ile (05 Eylül 2008) Sürekli Matrak sporunu geliştirmiş (2008-2019) bir çok unutulmuş yok olmuş Türk oyununu spor olarak kural ve kaidlere bağlamış ve kurmuştur. Bu sporla Özenci / Amatör ve Uzman / Profesyonel olarak yapılması için teknik ve teorik eğitim metotları ve yarışma kuralları oluşturulmuştur. Çalış’ın Engelli insanlara yönelik olarak yaptığı saha çalışmaları sonucunda Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Kurumları ve Engelli Dernekleri Federasyonu ile yaptığı çalışmalarla Tekerlekli Sandalye Üzerinde Matrak oyunu, Görme Engelliler Matrak oyunu, eğitim metotları da oluşturulmuştur.

Çalış’ın başvurusu sonucunda Matrak sporu 15 Haziran 2010 tarihinde Gençlik ve Spor Bakanlığı Merkez Danışma Kurulu kararı ile Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu’na bakanlık kararı ile resmen bağlanmıştır. Çalış’ın grişimleri ile 2011 yılında vizyona giren Muhteşem Yüzyıl adlı dönem dizisinde Matrak defalarca sergilenmiş ve kamuoyunda Matrak bilinir hale gelmiştir. 2011-2012 yıllarında Gençlik ve Spor Bakanlığı bünyesinde dört ayrı ilde Antrenör ve Hakem kursları açılmış, binlerce lisanslı sporcuya ulaşılmıştır. Matrak spor dalında 2011-2012 yılları arasında resmi il şampiyonaları ve Türkiye şampiyonası yapılmıştır. Türkiye dışında Almanya, (Avrupa Gençlik Çalıştayı-Köln, 2012), Rusya (Matrak Rusya Teknik Semineri-Sankt Petersburg, 2012) ve Litvanya (TAFİSA Dünya Geleneksel Spor Oyunları-Siauliai, 2012), Bosna Hersek Matrakçı Nasuh Minyatür sergisi ve Matrak Çalıştayı (Saraybosna ve Mostar, 2015) faaliyetleri ile Matrakçı Efkan Çalış tarafından seminerler verilmiş Türk kültürü ve Matrak sporu tanıtılmış Türkiye temsil edilmiştir.

Tekrar hayata geçirilen ata mirası sporların unutulmaması için Matrakçı Efkan Çalış tarafından “Osmanlı Cenk Sanatı Matrak” adında bir kitap yazılmış ve milletimizin istifadesine sunulmuş, 2015 yılında yayınlanarak bu kültürün bir daha yok olmaması için tarihi bir adım daha atılmıştır.

Çalış’ın girşimleri ile 2012-2019 yılları arasında Gençlik ve Spor Bakanlığı Gençlik Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Gençlik Kampları ve Gençlik Merkezlerinde Matrak hızla yayılmış ve tüm Türkiye’de bilinir hale gelmiştir.

Matrak spor kültürünün yaşaması için Kurucu Efkan Çalış, Ata Sporları Konfederasyonu başkanı Hacı SÜRMENELİ beyefendi ile irtibata geçmiş konfederasyon yönetimine yaptığı sunum sonrasında Matrak Federasyonun kurulması kararı alınmıştır. 06/12/2019 tarihinde Türkiye’de Matrak Federasyonu kurulmuştur. Matrak Federasyonu yönetim kurulu başkanlığını Efkan Çalış üstlenmiştir.

25 Eylül 2024 tarihinde Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Millet Kütüphanesinde Efkan Çalış tarafından Matrak konferansı verilmiştir.

Matrak Oyunu tarihte uygulandığı şekli korunarak günümüzde müsabakaları yapılmakta olup; sağ elde ucu topuz şeklinde içi post ve dışı deri sarılı Matrak sopası, sol elde kalkan görevi görecek yumuşak, yuvarlak bir yastık ve kafaya takılan miğferle icra edilir. Matrak kuşanmış Matrakbaz sporcular birbirlerinin kafasına Matrakla dokunarak üstünlük elde etmeye çalışırlar. Kafaya her dokunuşla bir puan elde edilir. Kılıç ve kalkan kullanımında tüm maharetler bu oyun ile sergilenir. Matrak Oyunu müsabakalarında Çift Matrak, Kılıç Kalkan, Kılıç, At Üzerinde Matrak oyunu müsabakaları da yapılmaktadır.

Ayrıca Matrak sporu adı altında toplanan unutulmuş Ata sporlarımız Tomak Oyunu, Cenk Oyunu ve Tulum Oyunu eğitim ve yarışmaları da aslına uygun olarak icra edilmektedir.

Selçuklu ve Osmanlı Devletlerinin ihtişamını Türkiye’nin geleceğine taşıyan Matrak sporu her geçen gün taraftarı ve sporcusu artan, kılıç ve mücadele sporları alanında Türkiye’yi tüm dünyada layığı ile temsil eden yegâne Türk sporudur.

Matrak Sporu Matrak Federasyonu ile tarihe ismini yazdıracak çalışmalara ve büyümeye devam etmektedir.

Dünya Matrak Derneği